ERK@L
Aktif Üye
Bios Ayarları ve Çalışma Mantığı
[HIDE]
Bilgisayarınızda hangi işletim sistemi yüklü olursa olsun, aslında arka planda çalışmakta olan bir işletim sistemi daha var. Mavi ekran vermeden, göçmeden, cihaz sürücüsü istemeden sessiz sedasız işini yapan bu alçak gönüllü işletim sisteminin, bilinen adı ile BIOS’un ne olduğunu gelin birlikte öğrenelim.
Bilgisayarın ayrılmaz bir parçası olduğu halde, hep arka planda kalan, acemileri “aman kurcalama, bozarsın” diye korkuttuğumuz şu BIOS, aslında o kadar da karmaşık bir şey değil. Üstelik, bir kere BIOS’a hakim oldunuz mu, sisteminize ince ayar çekmek yada sorun gidermek için yapabilecekleriniz de fazlasıyla artıyor.
BIOS kelimesi bir kısaltma, uzun hali ise Basic Input/Output System, yani Temel Giriş/Çıkış Sistemi. Temelde BIOS bir program, ama bilgisayarımıza yükleyip çalıştırdığımız diğer programlardan yerleştiği yer ve işlevleri açısından farklı.
Öncelikle, BIOS sisteminizin ayrılmaz bir parçası, sisteminizi kapatsanız da, diskinizi formatlasanız da BIOS yerli yerinde duruyor. Bunun nedeni de, BIOS’un diskte değil, anakart üzerine monte edilmiş, salt okunabilir bir ROM bellek yongasında kayıtlı olması. Sadece okunabilir desek de, BIOS’un kayıtlı olduğu yongaya yeni bir BIOS yüklemek mümkün, ama bu konudan daha sonra bahsedeceğiz.
BIOS yazılımı, diğer yazılımlarınızın aksine dilerseniz vazgeçebileceğiniz bir opsiyon değil, sistem çalıştığı anda çalışmaya başlayan, sistemin temel bir yapı taşı. Dahası, BIOS tam olarak sisteminize göre ayarlanmış bir yazılım, bu nedenle de her anakartın BIOS’u kendine özel.
En yeni, en modern PC’lerdeki BIOS’lar bile aslında çok eski yazılımlar. BIOS’un çekirdek fonksiyonları 1981’de çıkmış olan IBM PC’ye dayanıyor ve bu fonksiyonlar halen değişmiyor, sisteminiz ne kadar yeni olursa olsun.
BIOS’un büyük kısmı, sisteminizi ilk açtığınızda çalışır, görevini tamamlar ve işletim sisteminiz görevi devraldığında BIOS sessizce kenara çekilir. Buna rağmen görevi bitmiş sayılmaz, çünkü sistemin çok derinlerindeki kimi işlevler ve enerji tasarruf fonksiyonları hala BIOS’un sorumluluğundadır. Sisteminizde bir sorun çıkmadığında, yada yeni taktığınız bir donanım, başka bir donanım ile çakışmadıkça BIOS’un arka planda çalıştığını farketmezsiniz bile.
Bir kullanıcı olarak BIOS’un sizi en çok ilgilendirecek kısmı, aslında normalde BIOS’un bir fonksiyonu olarak da düşünülmemiş olan System Setup, yani Sistem Ayarları kısmıdır. Bir çok ekrandan oluşan bu ayar sisteminde, sisteminizin bir çok parçasına erişebilir, işlemci ve bellek hızından, modeminizin kullandığı IRQ’ya kadar her detaya hükmedebilirsiniz.
Bu yazıda hem BIOS’un nasıl çalıştığından bahsedeceğiz, hem de Setup ekranının bazı merak edilen ama pek bilinmeyen seçeneklerinin ne işe yaradıklarını göreceğiz.
BIOS Nasıl Çalışır?
İlk olarak tasarlandığında BIOS’un 4 fonksiyonu vardı: Sisteminiz her açıldığında, temel bir donanım kontrolü yaparak bir arıza olup olmadığını tespit etmek (Power On Self Test – POST), sistem çalıştıktan sonra RAM belleği devamlı olarak tazelemek (bu, artık yonga seti tarafından gerçekleştiriliyor).
Diğer iki temel fonksiyondan biri, sistem açıldığında bazı ufak RAM bloklarını rezerve edip, bu bloklara sisteminiz hakkında bilgiler yazmak. Bunun amacı da, yazılımlarınızın sisteminizdeki donanımlar hakkında bilgi sahibi olabilmesi, örneğin bir yazılımın, bellekteki belli bir alana bakarak kaç GB’lık bir disk kullandığınızı ve kaç tane diskinizin olduğunu anlayabilmesi. Bu bloklara BIOS Data Area deniyor.
Temel BIOS işlevlerinden sonuncusu ise, yazılımlarınızın donanımınız ile iletişebilmesini sağlamak, böylece adını aldığı işlemi, temel giriş/çıkış işlevlerini gerçekleştirmek.
Günümüzde, gelişmiş işletim sistemleri BIOS’un yaptığı bir çok işi üzerlerine almış durumdalar. BIOS hala var ve temel işlemler için gerekli, ama işletim sistemleri çoğu BIOS parametresini de es geçebiliyorlar. Örneğin, BIOS’un Setup ekranına girip, sisteme takılı disklerinizden birisini devre dışı bıraksanız da, Windows’a girdiğinizde diskin yerli yerinde olduğunu görebiliyorsunuz.
Sistem Açılırken
BIOS’un ilk işlevi, sistemin açılmasını sağlamak. Eğer işlemcinize bir şeyler yapmasını söylemezseniz, anakartınızın üzerine kendi başına, bir şey yapmadan çalışıp duracaktır. Oysa BIOS, işlemcinize ilk temel komutları vererek, sistemin açılış sürecini başlatır. POST işlemi tamamlandıktan sonra da kontrolü diğer programlara bırakır. Bu sayede PC’lerimizin evrensel olması sağlanır, yani işletim sistemine özel BIOS’a gerek kalmaz. BIOS işini yapıp kontrolü devreder, ondan sonra işi ister Windows XP devralır, ister Linux, ister BeOS.
Şu CMOS Denilen Şey?
Bazı yerlerde “CMOS Setup” yada “CMOS’u sıfırladım” gibi ifadeler okumuş, duymuş olabilirsiniz. BIOS derken
şimdi nereden çıktı bu CMOS, gelin bakalım.
Biraz önce söylediğimiz gibi, BIOS, sadece okunabilir bir ROM bellek yongasında kayıtlıdır. Bu durumda,
BIOS’da yaptığınız ayarları kaydetmek için bir yer gerekiyor tabii ki. İşte CMOS burada devreye giriyor.
CMOS, uzun ismi Complimentary Metal Oxide Semiconductor olan bir bellek çeşidi. BIOS’un ayar ekranlarına
girip yaptığınız değişiklikler, bu CMOS yongasına kaydediliyor. Sistem kapatıldığında yonganın içindeki
bilgiler kaybolmasın diye de anakartınızın üzerinde bir pil var, bu pil CMOS yongasını yıllarca besleyebiliyor.
Hani bazen kullanıcıların “BIOS, yaptığım sistem ayarlarını kaydetmiyor, sistem her açıldığında ayarlar
sıfırlanıyor” şikayetlerini duyarsınız. İşte bu şikayetlerin nedeni ya CMOS’un arızalı olması, yada pilin
bitmiş olması nedeni ile içine kaydedilen bilgileri unutması.
Gigabyte’in anakartlarında BIOS’u saklamak bir değil iki tane Flash ROM yongası var. Birisi bozulursa,
diğeri işi devralıyor.
BIOS’u sıfırlamak
Kimi zaman kullanıcılara BIOS Setup’da yanlış bir ayar yaparlar ve sistemleri açılmaz olur. İşte o
zaman “BIOS’u sıfırla” diye akıl veririz. Aslında önerdiğimiz şey BIOS’un sıfırlanması değil, bunu
yapabilseydik sistemimiz çalışmaz olurdu. Burada kastedilen şey, BIOS ayarlarının kaydedildiği, az
önce tanıttığımız CMOS’un içerdiği verileri sıfırlamak, sistemin varsayılan ayarlar ile açılmasını sağlamak.
Güncel anakartların üzerinde “CMOS Clear” yada “CLR RTC” gibi etiketlenmiş bir köprü bulunur, bu köprü
genelde BIOS’un kayıtlı olduğu Flash ROM yongasının yakınındadır. Bu köprünün yerini bulmanın en kolay
ve garantili yolu, anakartınızın kitapçığına başvurmaktır. Bu köprüyü kapattığınızda, yani jumper dediğimiz
ufak parça yada bir tornavida ucu yardımızla içi ucu birleştirdiğinizde, CMOS’da kayıtlı tüm bilgiler gider,
sisteme yaptığınız bütün ince ayarlar sıfırlanır.
Anakartınızın üzerindeki saat pili, sistem kapansa bile CMOS bilgilerinin silinmemesini sağlıyor.
Hemen yanındaki sarı renkli jumper’ın konumunu değiştirmeniz, CMOS’un içindeki tüm bilgilerin silinmesine neden olacaktır.
BIOS’a Erişim
BIOS’un sahip olduğu sistem ayar ekranlarına erişimin en yaygın yolu, sisteminiz açılırken DEL tuşuna basmak.
Zaten sisteminiz açılırken beliren “Press DEL to enter Setup” yazısı mutlaka gözünüze takılmıştır, işte o
yazı size BIOS’a girişin yolunu gösteriyor. Kimi anakartlarda Setup ekranına ulaşmak için DEL tuşu yerine
ESC, F1 yada F2 tuşlarına basıldığı da oluyor, ama en yaygın yöntem DEL tuşuna basmak.
Güncel bir anakartın standart açılış ekranı. Bu noktada PC’yi kontrol etmekte olan olan şey BIOS.
İşte bu ekranda DEL tuşuna basmanız, sizi System Setup menülerine ulaştıracaktır.
Bazı Gizemli BIOS Ayarları
BIOS’un System Setup ekranlarında bütün ayarları bu kısıtlı sayfalarda aktarmak mümkün değil. Biz bütün
ayarları sıralamak yerine, çok sık rastlanan, ama ne işe yaradıkları tam bilinmeyen, üzerlerinde bazı
efsaneler dolaşan bazı gizemli ayarlardan bahsetmek, onların ne işe yaradıklarını anlatmayı tercih ediyoruz.
• AGP Aperture Size: BIOS ayarlarının en çok tartışılanlarından biridir AGP Aperture Size. Çoğu zaman,
performansa büyük etkisi olduğu yolunda yada belleği tükettiği yönünde yanlış inanışlar vardır. Oysa
durum böyle değil. AGP sistemi sayesinde, ekran kartınız, sistem belleğinizin bir kısmını sanki kendi
üzerindeki bellekmiş gibi kullanabilir. İşte AGP Aperture Size, ekran kartının sistem belleğinin ne
kadarını kendisi için kullanabileceğini belirliyor. Yanlış anlamayın, burada belirlenen bir limit,
yani bu miktarda belleği direkt olarak bloke etmiyorsunuz. Ekran kartı, bu miktara kadar olan bellek
alanına gerek duyarsa ulaşabileceğini anlıyor bu limit sayesinde. Örneğin ekran kartınızda 64MB bellek
var, Aperture Size olarak da 64MB seçerseniz, uygulamalar sistemde toplam 128MB grafik belleği olduğunu
düşünüyorlar. AGP Aperture Size’ın performansa etkisi olduğu iddia edilsede, bu etki günümüz uygulamalarında
ciddi düzeyde değildir. Tek dikkat edeceğiniz şey, miktarını ekran kartınızın RAM miktarından az, sisteminizdeki
bellek miktarından ise fazla tutmayın.
• AGP Driving Control: Özellikle AMD işlemciler için tasarlanmış anakartlarda çok rastlanan bir ayardır.
Bu ayar üzerinde de efsaneler dolaşır, kullanıcılara “filanca değere getirirseniz daha iyi olur” gibi asılsız
tavsiyelerde bulunulur. Oysa gerçekte, ekran kartınızı çalıştırmakta bir sorun yaşamadığınız sürece bu değerle
oynamanıza gerek yoktur.
• Power On After AC Failure: Bazı kullanıcılarımız “sabah kalktım ki sistem kendi kendine açılmış, nasıl olur”
diye sorularlar. Bu işin sırrı işte bu seçenekte gizli. İsminin “PWR On After PWR Loss” gibi çeşitli varyasyonları
olabilen bu seçenek, sistemin bağlı olduğu şehir elektriği kesilir, sonra yine gelirse sistemin kendi kendine
çalışmaya başlayıp başlamamasını ayarlar. Eğer bu seçeneği “On” yada “Enabled” yaparsanız, elektrik kesilip
tekrar geldiğinde sistem kendi kendine açılır, siz de sistemi çalışır durumda bulursunuz. Yeni anakartlarda
bu madde için bir de "Previous State" seçeneği var. Bunu seçerseniz, elektrik kesildiğinde sistem çalışıyorsa,
elektrik geldiğinde yeniden çalışmaya başlar, kesinti olduğunda sistem kapalıysa, elektrik geldiğinde de kapalı kalır.
• Floppy Mode 3 Support: Her BIOS’da bulunan, ama ne işe yaradığını kimsenin bilmediği bir seçenektir. Bu özellik,
sadece Japonya’da yaygın olan, 1.2MB’lık bir 3.5” disket formatını desteklemekte kullanılır. Bizler için hiç bir
önemi ve anlamı yok.
• VGA Palette Snooping: Her BIOS’da olan, ama ne işe yaradığı bilinmeyen bir diğer ayar. Sadece çok eski video
yakalama (capture) ve MPEG oynatma kartları tarafından kullanılır ve bu kartların, ekran görüntüsünü yakalamasını
sağlar. “Disable” durumda bırakın, çünkü günümüzde hiç bir anlamı yok.
• Virus Warning: Çoğu BIOS’da rastladığımız bu seçenek, sanıldığının aksine bir dahili virüs koruması değil.
Evet, bu seçeneği aktifleştirdiğinizde bir uygulama sabit diskinizin boot sektörüne yada partiton tablosuna
yazmaya kalkıştığında anakartınız alarm verir, ama bu her zaman virüs demek değildir. Örneğin, bu seçenek aktif
olduğunda Windows kurmaya çalıştığınızda da virüs uyarısı alırsınız. Windows 95 ilk çıktığında yayılan “bu işletim
sistemi virüslü, kurmaya kalktım sistem alarm verdi” efsanesi işte buradan çıkmıştı. Sanıldığının aksine, sisteminizin
genelini virüslere karşı korumak gibi bir özelliği de yoktur, dolayısıyla bu seçeneği aktif hale getirip, sisteminizi
virüslere karşı tamamiyle güvende zannetmeyin.
• Paralel Port Mode: Yazıcınızı ve tarayıcınızı bağladığınız paralel port (LPT diye geçer) için bu ayar yine her
BIOS’da bulunur. Standart, ECP ve EPP seçeneklerini görebilirsiniz. Standart, en eski haliyle, tek yönlü paralel
bağlantıdır, sadece PC yazıcıya veri gönderebilir, yazıcı PC’ye veri yollayamaz. Günümüz yazıcılarından çoğu bu ayar ile çalışmaz “Bidirectional Connection Required” uyarısı ile iki yönlü iletişim yapabilecek bir paralel porta ihtiyaç duyduklarını belirtirler. Bu gerekliliği, ayarı ECP yada EPP seçeneklerinden birisine getirerek karşılayabilirsiniz, ECP’ye getirmeniz önerilir. EPP, Enhanced Paralel Port demektir ve Intel, Xircom, Zenith gibi firmalar tarafından oluşturulmuş bir standarttır. ECP, Extended Capabilities Port demektir, Microsoft ve HP tarafından yaratılmıştır. Her iki sistem de paralel port bağlantısını hızlandırmayı hedefler. ECP portu yazıcı ve tarayıcılar için, EPP ise paralel portu kullanan yazıcı dışındaki araçlar için uygundur. ECP modu, DMA ve tampon bellek gibi avantajlara sahiptir.
• Gate A20 Option: İşte PC’nin çok eski zamanlarından günümüze gelen bir seçenek. Temel olarak klavye kontrolcüsü ile ilgilidir, varsayılan ayardan farklı bir değere getirmeniz gerekmez.
• CPU L2 Cache ECC Check: ECC, bellek hatalarını belirleyip, düzeltmeye yarayan bir sistemdir. Bu seçeneği aktif hale getirmeniz, işlemcinin kullandığı Level 2 tampon belleğin ECC fonksiyonuna sahip olup olmamasını belirler. Güncel işlemciler L2 cache belleklerini işlemcinin içinde taşıdıkları için bu ayarın anlamı kalmıyor. Bu ayar daha çok L2 tampon belleğin işlemci çekirdeğinin dışında olduğu sistemler için geçerli. Aktif hale geldiğinde, performansa çok ufak miktarda olumsuz etkisi olacaktır.
• Swap Floppy Drive: Eğer iki disket sürücünüz varsa, bu seçenek ile A: olarak görünenin B:, B: olarak görünenin ise A: olarak görünmesini sağlayabilirsiniz. Bu seçeneği olmayan BIOS’larda aynı işi yapmak için sistemi söküp, sürücülerin kablolarını değiştirmeniz gerekecektir.
• Typematic Ayarları: Her BIOS’da bulunan tarihi ayarlardan birisi de bu seçenekler. Klavyede bir tuşa basılı tuttuğunuzda, tuşun kaç saniye sonra devamlı basılı kaldığının anlaşılacağını, basılı kalan tuşun ardı ardına karakter basarken saniyede kaç karakter basacağını bu ayar belirler. Güncel sistemlerde genelde devre dışıdır, bizim önerimiz de varsayılan değerlerde bırakmanız.
• Report No FDD for Win95: Windows 95’in kötü bir huyu vardır, sisteminizde disket sürücü olmasa bile varmış gibi davranıp sorun yaratabilir. Eğer sisteminizde disket sürücü yoksa ve Windows 95 kullanıyorsanız, bu ayarı aktif hale getirin, sorunlar çözülsün. Aksi halde varsayılan değerinde bırakın.
• Memory Hole at 15M-16M: Yine her BIOS’da bulunan ve temelleri çok eskiye dayanan bir seçenek. Kimi eski ISA kartların taşıdıkları BIOS’lar (Evet, ek donanımların kendi BIOS’ları da olabilir) sistem belleğinin 15MB ile 16MB’ları arasındaki bir bölüme yerleşirler. Eğer böyle bir kartınız varsa, çalışabilmesi için bu seçeneği “Enabled” yapmalısınız. Günümüzde bu durumu gerektirecek bir donanım yok denebilir.
• USB Keyboard Support: Ülkemizde hala yaygın değiller ama sisteme USB üzerinden bağlanan klavyeler dünyada var. Bu ayarın “OS” ve “BIOS” gibi iki seçeneği vardır. Eğer bir USB klavyeniz varsa ve bu klavyeyi DOS gibi işletim sistemlerinde de kullanmak istiyorsanız, bu seçeneği BIOS yapmalısınız. Aksi halde, örneğin bir BIOS güncellemesi için sistemi disketten açtığınızda klavyeniz çalışmaz.
• Force Update ESCD: ESCD, Extended System Configuration Data kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. Tak-Çalıştır (Plug ‘n Play) sistemi ile bağlantılı olan bu birim, sistem kaynaklarının çeşitli donanımlar arasında dağılımını düzenler. Sisteminize yeni bir kart taktığınızda, bu seçeneği aktif hale getirip sisteminizi yeniden başlatmanız, yeni kartın sistem tarafından tanınmasını kolaylaştırabilir. Bu seçenek işlevini tamamladıktan sonra yine devre dışı hale gelir.
• PCI Latency Timer: Bu değer, bir PCI kartın, PCI veriyolunu ne kadar süreyle meşgul edebileceğini belirler. Çok yükseltmeniz yada çok azaltmanız sorun yaratacaktır, genelde varsayılan değer olan 32’de bırakın.
• VGA use IRQ ve USB use IRQ: Bu seçenekler ekran kartınızın ve USB kontrolcünüzün bir sistem kesmesi (IRQ) kullanıp kullanmayacağını belirler. Güncel bir ekran kartınız varsa “VGA use IRQ” seçeneğini mutlaka onaylamalısınız. Eğer sisteminizde hiç bir USB cihaz kullanmıyorsanız, “USB use IRQ” seçeneğini kapatabilirsiniz.
• Boot Other Devices: Yeni anakartlarda, sistemin sıra ile hangi araçlardan açılabileceğini seçtiğimiz kısımda, bir de bu seçenek var. Anlamı ise, sistemin eğer belirttiğimiz cihazlardan açılamazsa, başka cihazlara da erişip erişmeyeceğini belirlemek. Örneğin siz sistemin açılacağı cihazları sırasıyla Hard Disk, CD-ROM ve SCSI olarak seçtiyseniz ve bu seçeneği de aktif hale getirdiyseniz, sistem bu cihazlardan boot edemezse, bu sefer disket sürücüyü de kontrol edecektir.
• Delay IDE Init: Bazı eski sabit disklerin, çalışmaya başlamarı ile kullanıma hazır olmaları arasında belli bir süre gerekmektedir. Eğer bu kadar antika bir diskiniz varsa, diskinizin hazır olması için gereken süreyi buradan ayarlayabilirsiniz. Sistem, açılmadan önce diskinizin kullanıma hazır hale gelmesini bekleyecektir.
• Run VGABIOS if S3 Resume: Sadece çok yeni anakartlarda gördüğümüz bu seçenek, Suspend-to-RAM (STR) moduna girdikten sonra kendine gelemeyen ekran kartınızı, yeniden çalışmaya ikna etmenizi sağlar. Eğer sisteminiz bekleme (stand-by) durumuna geçtikten sonra, yeniden sistemi kullanmak istediğinizde bütün cihazlar çalışmaya başlıyor ama monitöre görüntü bir türlü gelmiyorsa, bu seçeneği aktif hale getirin.
Bilgisayar ilk açıldığında gerekli temel donanım bilgilerini Bios'tan alır. Bios'un Flash Eprom'u Ram'e göre çok yavaştır bu yüzden "Bios Shadowing" Enable edilmelidir.
Eğer kilitlenmeler yaşanıyorsa Flash Eprom güncellenmelidir. Bu işlem için firmanın Update disketi (veya Internet'ten indirilen programı) ile gerekli olan ".bin" dosyası temin edilmelidir. Kullanılan anakart için hangi versiyonun yüklenmesi gerektiğini anlamak için firmanın Internet sitesindeki açıklamalara bakılmalıdır. Modern ana kartlarda (örneğin Asus'larda) Windows altından ve Internet üzerinden de Güncelleme işlemi yapılabiliyor.
Standard Cmos setup
Halt-on
No errors, donanım testi hiçbir hatada durmaz
All errors, hata ne olursa olsun, donanım testi en ufak hatada bile durur (önerilen)
All but keyboard, klavye hatası dışındaki bir hatada durur
All but diskette
All but disk Key, klavye ve disket hataları dışında durur
Primary master - Primary slave
Birimin çalışma biçimini belirtir
Cpu internal core speed
İşlemci hızı jumper'sız olarak buradan ayarlanabilir
Virus warning
Sabit disklerin başlangıç kısımlarında değişiklik yapılmasını engeller (Partition table'ı virüslere karşı korur). İşletim sistemi kurulurken veya Fdisk komutu kullanılırken kısa bir süre Disabled edilmesi gerekir
Load Bios defaults
Tüm yüksek performans seçenekleri iptal edilir
Load Setup defaults / Load optimal settings / Load optimized defaults / Load fail safe defaults
Bios'un fabrika çıkışı değerlerini yükler. Sistemin sorun çıkartmadan ve dengeli biçimde çalışmasını sağlayacak en düşük ayarları yükler
Load best performance settings
Bios'un en etkin biçimini yüklemeyi önerir !
Supervisor / User password
Hem sisteme hem de setup'a şifre konulmasına izin verir
Hdd low level format
Hard diske düşük seviyeli format atar. Diskte büyük bir sorun olmadıkça kullanılmamalı
Drive A/B
Sistemde 2 sürücüden hangisinin takılı olduğunu belirtir
Floppy 3 mode support
1.2 MB'lık geniş disket sürücüsü varsa seçilmelidir (Artık piyasada kalmadı. Yeni anakartlarda bu seçenek yok)
Save settings and Exit
Yapılan değişiklikleri kaydederek setup'tan çıkar
Exit without saving
Yapılan değişiklikleri kaydetmeden setup'tan çıkar
Bios features setup / Advanced bios setup
Cpu internal cache / Cpu level 1 cache / Cpu level 2 cache
İşlemcinin üzerinde önbellek varsa (bu önbellek çok pahalı olduğu için boyutu da oldukça küçük tutulur), Enable bu belleği kullanıma açar ve bilgisayarın gereksinim duyduğu verileri ana bellek yerine bu bellekten almasını sağlayarak hızı arttırır. L1'de bulunmayan bilgiler için daha büyük olan L2'ye bakılır. L1 oyunlarda, L2 ofis uygulamalarında etkilidir. Bazı anakartlarda L3 seçeneği de bulunabilir. Yeni işlemcilerin hepsinde önbellek bulunduğundan hepsi Enable edilmeli, Disable etmek dramatik hız düşüşüne sebep olur
Cpu L2 cache Ecc checking
L2'deki bilgilerin güvenliğini hata düzeltme ile sağlar. Çok küçük bir performans kaybı göze alınarak Enable edilmeli
External cache
Second level cache'i (ikinci seviye tampon bellek) aktive eder. Yeni işlemcilerin hepsinde var, Enable seçilmeli
Bios update
Bios epromunun update edilebilmesi için Enable olmalı
Quick Power On Self Test / Quick boot
POST işleminin sadece 1 kere yapılması ve sistemin hızlı açılması için Enable edilmeli. Yeni bellek eklendiğinde bir kere Disable edilerek belleğin her hücresine deneme bitlerinin yazılmasına olanak tanınarak belleğin güvenilirliği denenmeli (Bazı Bios'larda bu seçenek Boot menüsünde bulunuyor)
First / Second / Third boot device
Sistemi açacak aygıtların sırasını belirtir
Boot sequence
Sistemin açılışta arayacağı sürücülerin sıralamasını belirtir
Try other boot device
Bios, açılış için belirtilen aygıtları bulamazsa Usb gibi diğer aygıtları tarar
Hdd sequence Scsi / Ide first
Sistemin hangi tür hard diskten açılacağını belirtir
Boot up floppy seek / Floppy drive seek
Açılışta disket sürücünün 40 veya 80 izli olduğunu algılar. Hızlı açılış için Disable yapılmalı, ama bu durumda arada bir disket sürücüyü kontrol edebilir. Enable ederek sadece açılışta 1 kere kontrol etmesi de mantıklı
Floppy disk access control
Bu ayar ile disketin sadece okunmasına izin verilerek hard diskten floppy'ye dosya kopyalanması engellenebilir. Setup'a şifre konulmalıdır. R/W kayıt yapmaya izin verir
Ide Hdd block mode sectors
Yeni disklerde bir defada birden fazla sektör kaydedilebilir bu yüzden Hdd max seçilmeli. Sistem çökmüyorsa Enable seçilmeli. NT 4.0 için Disable seçilmeli
Boot up numlock status
Bilgisayar açıldığında Numlock'un aktif olması için On veya Enabled seçilmeli
Boot up system speed
Daima High olmalı. Bazı çok eski çevre birimleri çalışmazsa Low yapılabilir
Security option
Bios şifresinin ne zaman sorulacağını belirler : Setup - Bios'a girerken, System : bilgisayar açılmadan
Gate A20 option
1Mb'ın üzerindeki belleğin adreslenmesi içindir. Windows ve Os2'de sistemi hızlandırmak için Fast seçilmeli ve böylece anakart çipsetinin A20'yi kontrol etmesi sağlanmalı. Yeni anakartlarda bu özellik olduğundan Normal seçilmeli
Typematic rate / Typematic delay
Typematic rate setting klavyede basılı tutulan saniyede kaç kez tekrarlanacağını tanımlar. Typematic delay iki karakter arasındaki gecikme süresini belirtir
Security option / Password check
Always - System : Bilgisayar açılırken sifre sorar
Setup - Startup : Bios setup'a girerken şifre sorar
SMART for hard disks ?
Yeni hard disklerde Enable seçilmeli. SMART (Self Monitoring Analyzing And Reporting) hard diskin kendi kendini kontrol etmesini ve problem varsa rapor etmesini sağlayan yeni bir özelliktir.
Swap floppy drive
Eski makinelerde A ile B disket sürücülerinin harflerini değiştirir
PS2 mouse function control
Auto seçilirse sistem PS2 mouse'u tanır ve Irq12'yi ona ayırır aksi halde Irq12 başka bir birim tarafından kullanılabilir (Galiba yeni kartlarda Irq12 asla mouse'tan başka bir birime verilmiyor)
Pci Vga palette snoop
Mpeg grafik kartıyla ilgili bir renk sorunu varsa bilgisayarın renk tablosunu değiştirebilmesi için Enable yapılmalı aksi halde dokunulmamalı
Video rom bios shadow / Video bios cacheable
Enable seçilirse 170ns'lik video bios'un Rom'daki bilgileri 60ns'lik Ram'a aktarılır ve hız artar. Enable seçilmeli
xxxx - xxxx shadow
Rom'u olan kartların Ram'e aktarılmasını sağlar. Kartların adresleri bilinmelidir ve bu yöntem bellek harcanmasına yol açar. Disable önerilir. (Yeni anakartlarda buy seçenek yok)
OS/2 select for Dram > 64MB
Eğer sistemde 64MB'tan fazla bellek varsa buraya erişim yöntemi sisteme bağlı olarak değişir. Sistem OS/2 değilse veya Warp4'e kadarsa veya normal durumlarda Non-Os2 seçilmeli
Onboard Fdc controller
Sürekli Enable olmalı. Board kendi controller'ını Irq 6, Dma 2'de aktif hale getirir. Başka bir kart takılmak istenirse Disable edilebilir
MPS (Multi Processor Specification) version Control for OS
Çok işlemcili kartlarda hangi versiyonun kullanılacağını belirtir. Kullanılan işletim sisteminin seçilen versiyonu desteklediğinden emin olunmalıdır. Örneğin NT 4.0 ve Linux V1.4'ü destekler, varsayılan değer ise V1.1'dir
Cpu fast strings
L1 cache'in performansı arttırmak için Enable olmalı (Eskiden Pentium Pro fast strings'i doğru çalıştıramıyordu)
MPS (Multi Processor Specification) version Control for OS
İki veya daha fazla işlemcili kartlarda hangi versiyonun kullanılacağını belirtir. Kullanılan işletim sisteminin seçilen versiyonu desteklediğinden emin olunmalıdır. Windows 2000 ve sonrası ile NT 4.0 V1.4'ü destekler, varsayılan değer ise V1.1'dir
Interrupt Mode (PIC/APIC mode)
Bu özellik daha fazla Irq kullanılmasına olanak tanır ve çoklu işlemci desteği sunar. PIC 16, APIC 23 IRQ ile çalışır. APIC tüm PCI yuvaları dolu olduğunda bile adres çakışmasını önleyebilir (Bu ayarlama işletim sistemi kurulmadan önce yapılmalıdır !) Enabled seçilmeli
Compatible Fpu opcode
Pentium 4'ü yazılımla FPU'ya uyumlu kılıyor. Şimdilik Disable olarak kalmalı, aksi halde işlemciyi yavaşlatabilir
Advanced Chipset Features
Anakartın ve bileşenlerin özellikleri ayarlanır : bellek, Agp, işlemci hızı. Elinizde yüksek hızda çalışma özelliği olan bir bellek varsa bellek hızını yükseltip performansı arttırabilirsiniz. Bu ayarlarda yapılacak hatalı bir düzenleme sistem kararlılığını bozabilir.
Edo auto configuration
belleğin hızını belirtir, 50 - 60 - 70ns. Enable seçilmeli
Memory frequency
belleğin hızını belirtir
Sdram configuration
LX chipsetli kartlarda 8, 10, 12ns
BX chipsetli kartlarda kullanılan 100Mhz bellekler için 6, 8ns
8 / 16 bit I / O recovery time
PCI çok hızlıdır. ISA kartlar için işlemler arasında ne kadar bekleneceğini belirtir. Problem çıktığında 1 olan default değer arttırılarak çözüm bulunabilir. Default değerlere dokunulmamalı, mümkün olan en küçük değer seçilmeli
Memory hole at 15M - 16M
ana belleğin 15 - 16MB adreslerini eski ISA kartlar için ayırır. Sistemde ISA kart yoksa Enabled etmek gereksiz ve yararsız
Memory ECC check
Anakart ve bellekler hata denetleme özelliğinine sahipse Enabled seçilmeli
RAS to CAS delay / CAS latency By SPD
Aynı adres yolunu ve tamponu kullanan satır ve sütun adresleri okunurken aradaki gecikmeyi ayarlar. Sistemi kilitlemeden çalışan en küçük değer seçilmeli : 3/2/2, 3/3/2, 3/3/3. By SPD seçeneği varsa ayarları otomatik düzenlemek için seçilmeli
PCI 2.1 support ?
Belirtilen standardı destekler. Enabled olmalı
DRAM are xx bits wide
pariteli belleklerde 36, paritesizlerde 32 değeri görülür
Data integrity mode / Memory parity ecc check
Anakartınızın ecc özelliği varsa ve hata düzeltmeli ECC bellek kullanıyorsanız Enabled seçilmeli
Onboard serial port 1
Default değeri 3F8 - Irq 4'tür. Com1'i kullanan bazı dahili modemler için Disable edilmeli
Onboard serial port 2
Default değeri 2F8 - Irq 3'tür. Com2'yi kullanan bazı dahili modemler için Disable edilmeli
Onboard parallel port
Default değeri Lpt1 - 378 - Irq 7'dir. İkincil değeri Lpt2 - 278 - Irq 5'tir. Irq 5 ses kartlarının yerleştiği standart Interrupt'tır. Bir pc'ye birden fazla io kartı takılarak 3 paralel port elde edilebilir
Parallel port mode
SPP, standard parallel port : en düşük performanslı seçenek
EPP, çift yönlü, hızlı
ECP, çift yönlü, daha hızlı
EPP + ECP, çift yönlü, normal hızlı : en iyi, en esnek, en hızlı ayar
ECP Dma select
ECP modu hızlıdır ama bir Dma kanalı harcar. Sound Blaster uyumlu kartlar için 1 veya 3 seçilmeli
Parallel port Epp mode
Paralel port cihazlarında bir problem çıkarsa 1.7 veya 1.9 arasında seçim yapılabilir
Uart2 use infrared
Eğer infrared bir cihaz varsa Enable edilir
Onboard Pci Ide enable
Birincil veya ikincil Ide kanalını aktive eder. Yalnız Scsi sürücü varsa Disable edilebilir
Integrated Peripherals
Bu bölümde Giriş/Çıkış portlarının, ses kartının, ağ denetçisinin, usb kontrolcüsünün özellikleri değiştirilebilir.
OnChip Ide channel 0/1
Aktif hale getirilecek Ide portunu belirtir. Daima Enabled seçilmeli
Ide Prefetch mode
Bu modu destekleyen Ide aygıtlar varsa Enabled seçilmeli
Primary/Secondary Master / Slave Pio
Aygıtların pio modları farklıdır : 0, 1, 2, 3, 4. [Pio4 - 16.6MBps] Auto seçilmeli
Primary/Secondary Master / Slave Udma
Ide aygıtların direkt bellek erişimlerini kontrol edebilirsiniz : 0, 1, 2, 3, 4. [Udma - 33.3MBps] Auto seçilmeli
Init display first
Sistem açıldıktan sonra ilk olarak hangi görüntü kartının kullanılacağını belirtir. Agp varsa Agp, Pci varsa Pci seçilmeli
On Chip Usb
Sistemde Usb aygıt varsa Enabled seçilmeli
Usb keyboard support
Usb klavye kullanıyorsanız Enabled seçilmeli, aksi halde Windows dışında klavyeniz çalışmaz
Uart mode select
Kızılötesi aygıtların özelliğine göre Irda veya Askir moduna getirilir. Kızılötesi aygıt kullanılmayacaksa Normal seçilmeli
Uart2 duplex mode
Uart modu seçildiğinde aktif hale gelen bu seçenek full-duplex veya half-duplex veri transfer modunu belirler
Cpu warning temperature
İşlemcinin uyarı vereceği dereceyi belirtir
Current cpu temperature
İşlemcinin sıcaklık derecesi
Current system temperature
Bilgisayarın sıcaklık derecesi
Current cpu fan speed
Fanın hızı
ATA 66/100 IDE cable msg
Anakartın (elitegroup marka olmalı) kablonun kaçlı olduğunu algılamasını sağlar (Gereksiz)
USB 2.0 hs reference voltage
USB'nin çektiği gerilim değerini bir çok usb araç bağlandığında kademe kademe arttırarak yeterli değeri bulmanızı sağlar
Delay prior to thermal
P4 ısındığında frekansını düşürür. Burada belirtilen değer bu düşük frekansta ne kadar kalması gerektiğini belirtiyor. Standart 16, 4'e çekilebilir
AGP driving value
Via chipsetli kartlarda yaşanan sorunları önlemek için üreticinin web sitesinden buraya hangi değerin girileceği öğrenilmeli
UDMA support for primary / secondary IDE
IDE kanallarında UDMA modunu destekleyen aygıtlar varsa performansı arttırır. Auto seçilmesi daha mantıklı
On board Audio / Modem
Anakartta bütünleşik ses kartı ve modem varsa bu seçenek aktive edilmeli, aksi halde sistem kaynaklarını boşuna harcamamak için kapatılmalı
Power after fail
Bilgisayar çalışırken elektrik kesildiğinde ve tekrar geldiğinde bilgisayarın açılıp açılmayacağını belirler. Elektrik geldiğinde bilgisayarın aniden açılmaması için Disabled edilmeli
Pnp Pci setup
Pnp Os installed = Pnp aware Os
Windows 9x, 2000, OS2 ve XP için Yes seçilmeli. Bios sadece açılış işlemi için gerekli donanımın kaynak dağılımı ile ilgilenir
Resources controlled by
Auto seçilirse Bios tüm Irq ve Dma'leri kendi tarar ve kaynak dağılımını otomatik olarak yapar. Pnp olmayan Isa kartlar kullanılıyorsa Auto seçilmemeli. Böylece önce Isa kartlar yerleştirilir sonra diğerleri taranır
Reset configuration data
Enable seçilirse Bios açılıştan sonra ESCD (Extended System Configuration Data) bilgilerini siler ve tüm kaynakları yeniden dağıtır. Disable bırakılmalı
Irq Dma assigned to
Pnp olmayan kartlar için Irq'ya Legacy Isa veya No Icu değeri atanmalı
Assign Irq for Vga
Vga karta bir Irq atanmasını sağlar. Mutlaka Enabled seçilmeli
Assign Irq for Usb
Usb aygıtlarınız varsa mutlaka Enabled seçilmeli
Pci Vga palette snoop
Bazı kartlar renkleri düzgün gösteremiyor. Bu durumda Enabled edilmeli, aksi halde Disabled kalmalı
Pci Irq activated by
Normal Pci kartlar Level ile (sinyal yüksekliğine göre) çalışır, bazıları ise hatalı çalışır. Bu durumda hatalı çalışan kart Edge ile denetime alınabilir
Slot # using Int #
Bu seçenek 4 Pci interruptından birinin 4 Pci yuvasından birine (hatalı çalışanına) atanmasını sağlar. Auto genellikle problemsiz çalışır
1st, 2nd, 3rd, 4th available Irq
Auto ile yapılan düzenleme hatalı çalışıyorsa bu seçenekle Interrupt'ları düzenlenebilir
Pci Irq map to
Normalde Pci controller'a verilen yönetim bu seçenekle Isa controller'a verilebilir
Primary Secondary Ide Int #
Onboard controller'ın veya Pci controller'ın hangi Ide kanalını kullanacakları belirtilir : A ve B
Use MEM base addr
Eski Isa network kartları için upper memory'de bir alan ayrılmalı
Delay for Hdd
Eski sabit diskler yavaş çalışır, bu yüzden işlemci tarafından beklenmeleri gerekir. Mümkün olan en kısa süreye ayarlanmalı
MA wait state
Belleğe erişmeden önce bekler, kararlılığı sağlar ama sistemi yavaşlatır. Sistem kilitlenmezse Disable seçilmeli
RAM read write burst
Bellek matrissel olarak adreslenir, erişim ise bloklar (Burst) halinde yapılır. Sdram'lerde ilk erişim için 1 (Fpm'lerde 3) değeri verilmelidir. Sistemi kilitlemeden çalışan en küçük değer seçilmeli
RAS to CAS delay = CAS latency By SPD
Aynı adres yolunu ve tamponu kullanan satır ve sütun adresleri okunurken aradaki gecikmeyi ayarlar. Sistemi kilitlemeden çalışan en küçük değer seçilmeli : 3/2/2, 3/3/2, 3/3/3. By SPD seçeneği varsa ayarları otomatik düzenlemek için seçilmeli
RAS precharge time
Belleğe peşpeşe 2 erişim arasındaki süreyi ayarlar. Sistemi kilitlemeden çalışan en küçük değer seçilmeli
AGP aperture size
AGP grafik kartına ayrılan sistem belleğinin adresini belirtir. Bu alan ne kadar büyük seçilirse işlemler de o kadar hızlanır. Standart olarak 64K bırakılmalı
AGP mode
AGP grafik kartına çalışacağı modu belirtir, 4x veya 8x. Bazı anakartlarda 8x seçeneği problem yaratabilir
AGP driving control
AGP'nin çalışmasını düzenler. Auto seçilmeli
Burst write combining
Sistem bir çok burst'ü bir araya toplar ve hızlanır. Enable edilmeli
Cpu to Pci Ide write buffer (Posting)
Pci ile Ide arasında bir tampon bellek kullanılır. Enable seçilirse bilgiler Pci veriyolu'nun "hazırım" mesajını beklemeden direkt olarak yazılır. Enable seçilmeli
Dram read around write
Enable seçilirse okuma işlemleri tampon kullanılarak yapılır, işlemci bellek için beklemez
PCI latency timer
Ses kartları için kısa, Scsi kartlar için uzun bir süre seçilmeli. Standart ayarda bırakılmalı çok fazla bir hız kazandırmıyor
PCI Irq activated by
Yeni kartlar Level tetikleme ile çalışır. Eski kartlarda Edge seçilerek problem giderilebilir ama en iyisi eski kartı değiştirmektir
Power on by alarm
Makinenin belirli bir saatte açılmasını sağlar
Hardware monitor
Anakarttaki gerilim, sıcaklık, fan dönüş hızı gibi etmenlerin izlenmesini ve gerektiğinde uyarı verilmesini sağlar
Power management setup
Power management
Güç yönetim modunu seçer. Bilgisayar belirtilen süre boyunca kullanılmadığında sabit diski görüntü kartı, monitör gibi bileşenleri uyku konumuna alır. Suspend esnasında saatin geri kalmaması için setup esnasında Apm özelliği yüklenmeli
Pm control by Apm (Advanced Power Management)
Windows Apm'li işletim sistemlerinde Yes seçeneği en iyi performansı sağlar
Video off option
Monitörün ne zaman kapatılacağını belirtir : All modes off / Suspend off / Susp Stby off
Doze mode, işlemcinin hızı düşürülür
Standby mode, hard disk ve monitör kapanır
Suspend mode, işlemci dışında tüm birimler kapanır
Hdd power down
Hard diskin Standby modunda ne kadar çalışacağını belirtir
Video off method
Video off yöntemini (ekranı karartma, yatay ve dikey taramayı kapatma gibi) belirler. Yeni kartlarda Dpms seçilmeli (Display Power Management Signaling)
Video off after
Sistem sırayla daha yüksek koruma modlarına geçiriliyorsa monitörün ne zaman kapatılacağını belirtir
Modem use Irq
Sistem modemle uyandırılacaksa Irq no'su belirtilir. (Örneğin faks almak isteniyorsa) Varsayılan değer 3'tür
Pm timers
Güç tasarrufuna başlama süresi
Power up control
Soft-off özellikli kartlarda kapatma düğmesine hızla basıldığında sistem kapanmaz askıya alınır (suspend)
Soft-off by Power button
Soft-off veya Instant-off : bilgisayar Shut Down komutunu uygular, hemen kapanır
Suspend : sistem askıya alınır
Delay 4 sec : güç düğmesi 4 saniye basılı tutulmadıkça bilgisayar kapanmaz
Power up on modem act
Enabled durumunda bilgisayar modem sinyaliyle açılır. Sistem ani yanıt veremeyeceği için faks veya dosya ikinci denemede gönderilebilir. Bu seçenek (şimdilik) ancak Remote programlar kullanılacaksa tercih edilmelidir
Automatic power up
Sistem belirtilen saatlerde otomatik açılıp kapanır
Wake up events in Doze and Standby / Reload global timer events
Bilgisayarı Doze ve Standby modundan uyandıracak olaylar seçilir veya otomatik açılış saati belirtilir
Power down and Resume events
Bilgisayarı Suspend modundan uyandıracak olaylar seçilir
Throttle duty cycle
İşlemcinin Doze modundaki performans yüzdesini belirtir. Standart yazılımlar için ayarlanabilir aksi halde dokunulmamalı
Vga active monitor
Enable seçilirse grafik aktiviteleri bilgisayarı Standby modundan uyandırır. Sık sık video seyrediliyorsa Enable seçilmeli, böylece film seyrederken sistem uyku moduna geçmez
Cpu fan off in suspend
Enable seçilirse Suspend modunda işlemci fanı durdurulur
Irq 8 Clock event - Break Suspend
Enable seçilirse sistem saati bilgisayarı Suspend modundan uyandırır
ACPI function
Gelişmiş güç ve konfigürasyon yönetimini etkinleştirir. İşletim sisteminin de bu özelliği desteklemesi gerekir
ACPI suspend type
Sistemin nasıl askıya alınacağınoı belirtir. S1 sistemi uyku modundan çok hızlı çıkarıyor. S3 Ram dışında tüm donanımların gücünü kesip güç tüketimini minimuma indiriyor. STR (Suspend To Ram) özelliğini kullanabilmek için hem anakart hem de diğer aygıtlar bu özelliğe sahip olmalı
Frequency Voltage control
AgpClk/CpuClk
Fix seçmek mantıklı. Böylece Fsb değerini arttırabilirsiniz, sistemin stabilitesi bozulursa fsb değeri düşürülmelidir
Yeni Bios ayarları
ATA 66/100 IDE cable msg
Anakartın (elitegroup marka olmalı) kablonun kaçlı olduğunu algılamasını sağlar (Gereksiz)
USB 2.0 hs reference voltage
USB'nin çektiği gerilim değerini bir çok usb araç bağlandığında kademe kademe arttırarak yeterli değeri bulmanızı sağlar
Delay prior to thermal
P4 ısındığında frekansını düşürür. Burada belirtilen değer bu düşük frekansta ne kadar kalması gerektiğini belirtiyor. Standart 16, 4'e çekilebilir
AGP driving value
Via chipsetli kartlarda yaşanan sorunları önlemek için üreticinin web sitesinden buraya hangi değerin girileceği öğrenilmeli
Cpu fast strings
L1 cache'in performansı arttırmak için Enable olmalı (Eskiden Pentium Pro fast strings'i doğru çalıştıramıyordu)
MPS (Multi Processor Specification) version Control for OS
İki veya daha fazla işlemcili kartlarda hangi versiyonun kullanılacağını belirtir. Kullanılan işletim sisteminin seçilen versiyonu desteklediğinden emin olunmalıdır. Windows 2000 ve sonrası ile NT 4.0 V1.4'ü destekler, varsayılan değer ise V1.1'dir
Interrupt Mode (PIC/APIC mode)
Bu özellik daha fazla Irq kullanılmasına olanak tanır ve çoklu işlemci desteği sunar. PIC 16, APIC 23 IRQ ile çalışır. APIC tüm PCI yuvaları dolu olduğunda bile adres çakışmasını önleyebilir (Bu ayarlama işletim sistemi kurulmadan önce yapılmalıdır !) Enabled seçilmeli
Compatible Fpu opcode
Pentium 4'ü yazılımla FPU'ya uyumlu kılıyor. Şimdilik Disable olarak kalmalı, aksi halde işlemciyi yavaşlatabilir
ACPI suspend type
S1 sistemi uyku modundan çok hızlı çıkarıyor. S3 Ram dışında tüm donanımların gücünü kesip güç tüketimini minimuma indiriyor
[/HIDE]